[ Pobierz całość w formacie PDF ]
przebyły morze" powiedziała mi".
Według pani Pukui, historia o kobietach ukrywających piko swoich dzieci na statku kapitana Cooka
jest bardzo prawdopodobna. "Najpierw myślano, że Cook to Lono i jego statek to "pływająca wyspa".
Która kobieta nie chciałaby, by piko jej dziecka się tam znalazło?" (Pukui et al. 1972,1: 184).
9 "%7ładne kobiety, które kiedykolwiek spotkałem, nie były mniej powściągliwe. W istocie wydawało mi
się, że odwiedzały nas z jednym tylko zamiarem - oddania się nam" (Cook i King 1784, 2: 544). "Panie
bardzo szczodrze rozdają swe wdzięki, ale nie są wcale wyrachowane jak te z Wysp Przyjacielskich
[Tonga] lub Wysp Towarzystwa, a niektóre z ich aktów oddania wydają się wyłącznie wynikać z
uczucia" (Ellis 1782, 2: 153).
10 Co do innych spostrzeżeń na temat relacji pomiędzy hawajskimi kobietami a handlowymi
transakcjami mężczyzn we wczesnym okresie kontaktu z Europejczykami, patrz Portlock (1789: 159),
Puget (Dziennik pokładowy, 21 II 1793), Manby (1929 1 [1]: 14). Wewnętrzny handel usługami kobiet
odbywał się nadal w okresie "misjonarskim":
47
Uzupełnienie do podróży Cooka, czyli le calcul sauvage
"Tubylcy [na wschodniej Kaua'i] choć ubodzy, są uprzejmi aż do przesady; zazwyczaj stawiają przed
nami swoje najlepsze jedzenie i jako oznakę szacunku mąż oferuje swoją żonę, ojciec swoją córkę, a
brat swoją siostrę. Powiedzieliśmy, że istnieje Bóg w niebie, który zabronił takiej niegodziwości: oni
mówią, to jest dobre, a wy jesteście dziwnymi białymi ludzmi" (Dziennik Whitneya, 27 V 1820).
Jednak za czasów Cooka domowa solidarność wymiany nie była całkowita; istnieją dwa zapisy
(Trevenen, ms.; Beaglehole 1967: 1227) o kobietach, które zatrzymywały żelazne narzędzia
przeznaczone dla ich mężczyzn i używały ich w wymianie prowadzonej z innymi hawajskimi
(mężczyznami lub kobietami?), na tkaniny lub leis z piór.
11 W kościołach protestanckich (z wyjątkiem luteranizmu), a więc i w kościele metodystów,
przykazanie siódme mówi o zakazie cudzołożenia, a nie kradzieży (przyp. tłum.).
12 Nie będę szczegółowo rozwijał wątku "sześćdziesięciu dziewięciu sposobów". Mam nadzieję, że
wybaczycie mi pełnienie funkcji (pauvre) esprit, w którym les categories se pensent.
13 Tekst hawajski pojawia się w Albert i Mahoe (1970); inne dostępne zbiory pieśni hawajskich
obejmują Emerson (1965); Roberts (1926), Pukui iKorn(1973).
14 Elbert zwracał uwagę, iż niewielka liczba fonemów i duża liczba ho-monimów i quasi-homonimów
w języku hawajskim tworzą szczególnie żyzne pole dla gier słownych i "ukrytych znaczeń" (kaona).
Odnośnie do ostatniej kwestii, Pukui i in. (1972: 85-86) piszą:
"Tam, gdzie w grę wchodziły żarty o tematyce seksualnej, Hawajczycy mieli naturalną przewagę. W
swoich wypowiedziach zawsze używali eufemizmu, aluzji i metafory. Posiadali naturalną zdolność
wychwytywania kaona, "ukry-tego znaczenia" słowa lub wyrażenia (...). W połączeniu z muzyką, po
pojawieniu się przybyszów z Zachodu, mele w pełni czerpała z metafory. Czy pieśń o Pięknej Kaua'i
rzeczywiście opisuje wyspę? Czy może jakąś piękną kobietę? Czy ktoś rzeczywiście śpiewa o mąka
(wzroku [por. poniżej dyskusję na temat oka]) o ka palai (paproci) na wilgotnej wyspie? Czy może o
makamaka (bliskim przyjacielu kobiety) i o jej "paprociach" teraz bardzo wilgotnych? Czy pieśń ,Alika"
opowiada jedynie o statku o takiej nazwie, który przedziera się początkowo z trudnością przez
"zimną, wąską cieśni-nę?"" (...)
Jak ujmuje to Mary Pukui: "Kiedy wszyscy Hawajczycy zaczynają chichotać, wiadomo, że to znaczy coś
innego" (Pukui i in. 1972, 2: 85-86).
Może być również odwrotnie i nie wszystkie pieśni miłosne, takimi zwane, są wprost poświęcone
temu, co ludzie z Zachodu uznaliby za stosowny obiekt takiego uczucia. Oto kilka urywków z utworu
napisanego około 1860 roku (AH, Kolekcja Meles), zatytułowanego "He Mele Aloha i ka Na'auao" -
Pieśń miłosna do mądrości. Obrazuje on również zamiłowanie do kaona.
48
Wyspy historii
Uzupełnienie do podróży Cooka, czyli le calcul sauvage49
E ka na'auao, e aloha'oe Kaikamahine'uha nemonemo...
Akahi au a ike i ka lomi
a ke aloha, Ke oni kapalili la i ka
wai o Pukaiki, Kula ke pene i ka la'i o
Wainiha luna,
Mamu pipili papa'a ka wai o Paulike...
Kekahi nó'oe o ka'u mea i
aloha ai E ku winili ho'omamau nei
o ke kulu'aumoe... Naue aku kau o ka wai hu'ai pa'u o Namolokama
'O ia wai kamea noi ka ihu
o k amoku, E ka na'auano, e aloha ke'oe,
Och, mądrości, miłuję cię, Dziewczyna z gładkimi i krągłymi udami...
Wtedy po raz pierwszy poznałem uścisk miłości
Trzęsąc się tam w wodzie Pukaiki [lit. "Małej norki"]
Legwan przebija się przez spokój górnej Wainiha [lit. "Nieprzyjazna woda"]
Woda Paulike [lit. "Skończmy razem"] jest nieustająca, lepka i ciasna...
Jesteś tą, którą kocham
Niecierpliwie obejmujemy się, bez
ustanku
pózną nocą (...)
Oboje drżymy w wilgoci,
tryskające wody Namolokama [góra na Hanalei, Kaua'i, lit. splatający się, związany, szybki]
Ta woda woła do dziobu łodzi Och, mądrości, zaprawdę miłuję cię
[tłumaczenie polskie na podstawie tłumaczenia angielskiego dokonanego
przez Lili K. Dorton].
15 Pani Pukui mówi, że pieśni rozrodcze były rozpowszechnione także wśród ludu. Trudno jednak
określić, jaki był stopień ich znajomości w społeczeństwie, ponieważ przynajmniej oficjalnie gatunek
ten zanikł w okresie chrześcijańskim (od 1820). Współczesny tancerz hawajski i student mele ma'i
pisze:
"Niemal od początku Hawajczycy uczyli się nie mówić o seksie w sposób otwarty, szczególnie jeśli
[ Pobierz całość w formacie PDF ]